Αρχίζοντας να μιλώ για τήν προσευχή του Ιησού, επικαλούμαι τη βοήθεια του παναγάθου και παντοδύναμου Ιησού ενάντια στη ραθυμία μου και αναθυμούμαι τα λόγια του δικαίου Συμεών για τόν Κύριο:
« Ιδού ούτος κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών εν τω Ισραήλ και εις σημείον αντιλεγόμενον»
(Λουκ.
2,34). Ακριβώς όπως ο Κύριος ήταν και είναι σημείον αληθείας, ένα σημείον αντιλεγόμενο, αντικείμενο αμφισβήτησης και ασυμφωνίας μεταξύ εκείνων που Τόν γνωρίζουν και εκείνων που δέν Τόν γνωρίζουν, έτσι και η προσευχή στο πανάγιο όνομά Του, που είναι, με τήν πλήρη σημασία τής λέξεως, μέγα και θαυμαστό σημείο, έχει καταστεί θέμα αμφισβήτησης και διχογνωμίας μεταξύ τών όσων ασκούνται σ' αυτήν και όσων δέν τήν εφαρμόζουν. Κάποιος από τούς Πατέρες δίκαια παρατηρεί ότι αυτός ο τρόπος προσευχής απορρίπτεται μόνον από εκείνους που δέν τόν ξέρουν και τόν απορρίπτουν αυτοί από προκατάληψη και σφαλερές αντιλήψεις που σχημάτισαν γι' αυτόν.
Μη δίνοντας προσοχή στην κατακραυγή που
απορρέει από προκατάληψη και άγνοια, εμπιστευόμενοι στο έλεος και τη βοήθεια
του Θεού, προσφέρουμε στους αγαπητούς πατέρες και αδελφούς την ταπεινή μας
μελέτη για την προσευχή του Ιησού με βάση την Αγία Γραφή, την Εκκλησιαστική
παράδοση και τα γραπτά κείμενα των Πατέρων, στα οποία εκτίθεται η διδασκαλία για
την παναγία και παντοδύναμη αυτή προσευχή. «Άλαλα γενηθήτω τα χείλη τα δόλια τα
λαλούντα ανομίαν», ενάντια στο «δίκαιο» και μεγαλοπρεπές όνομά Του «εν
υπερηφανεία» μέσα στη βαθιά τους άγνοια και με περιφρόνηση για τα θαυμάσια του
θεού. Αναλογιζόμενοι το μεγαλείο του ονόματος του Ιησού και τη σώζουσα δύναμη
της προσευχής που γίνεται στο όνομά Του, αναφωνούμε με πνευματική ευφροσύνη και
θαυμασμό: «Ως πολύ το πλήθος της χρηστότητάς σου, Κύριε, ης έκρυψας τοις
φοβουμένοις σε, εξειργάσω τοις ελπίζουσιν επί σε εναντίον των υιών των
ανθρώπων» (Ψαλμ. 30,19-20).
Η προσευχή του Ιησού λέγεται μ' αυτά τα λόγια:
«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν». Αρχικά λεγόταν
χωρίς την προσθήκη των λέξεων «τον αμαρτωλόν». Οι λέξεις αυτές προστέθηκαν στα
άλλα λόγια της προσευχής μεταγενέστερα. Οι τελευταίες αυτές λέξεις, παρατηρεί ο
άγιος Νείλος Σόρσκυ, που υποδηλώνουν συνείδηση και ομολογία της πτώσης, είναι
ταιριαστές για μας και ευάρεστες στο Θεό, που μας έδωσε εντολή να προσευχόμαστε
για να αναγνωρίζουμε και να εξομολογούμαστε την αμαρτωλότητά μας(1). Οι Πατέρες
επιτρέπουν στους αρχάριους, από σεβασμό προς την αδυναμία τους, να χωρίζουν την
προσευχή σε δύο μέρη και να λέγουν κάποτε «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον
αμαρτωλόν» και κάποτε «Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν». Αυτό, όμως,
είναι απλώς μία παραχώρηση η επιείκεια, και καθόλου μία εντολή η κανόνας που
απαιτεί ανελλιπή συμμόρφωση. Είναι πολύ καλύτερο να λέγεται αδιάλειπτα η ίδια
προσευχή ολόκληρη, χωρίς ο νους να περισπάται η να σκοτίζεται με αλλαγές η με
έγνοια για αλλαγές. Ακόμα κι εκείνος που βρίσκει αναγκαία κάποια αλλαγή εξ
αιτίας της αδυναμίας του, δεν πρέπει να επιτρέπει κάτι τέτοιο στον εαυτό του
συχνά. Για παράδειγμα, το πρώτο μισό της προσευχής είναι δυνατό να λέγεται ως
το άλλο μισό ύστερα από το γεύμα. Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης απαγορεύει τις
συχνές αλλαγές, λέγοντας: «Ου ριζούνται τα φυτά συνεχώς μεταφυτευόμενα».
Αυτός ο τρόπος προσευχής, το να προσεύχεται
δηλαδή κανείς λέγοντας την προσευχή του Ιησού, είναι θείος θεσμός, που θεσπίστηκε
όχι μέσω Αποστόλου η Αγγέλου, αλλά από τον Υιόν του Θεού, που είναι Θεός ο
ίδιος. Μετά τον μυστικό δείπνο, ανάμεσα σ' άλλες υψηλές, ύστατες εντολές και
οδηγίες, ο Κύριος Ιησούς Χριστός θέσπισε την προσευχή στο όνομά Του. Έδωσε αυτό
τον τρόπο προσευχής σαν μία νέα, εξαίρετη και ανεκτίμητη δωρεά. Οι Απόστολοι
γνώριζαν ήδη μερικώς τη δύναμη του ονόματος του Ιησού, μ' αυτό θεράπευσαν
ανίατες αρρώστιες και υπέταξαν δαίμονες, και μ' αυτό τους κατανίκησαν, τους
έδεσαν και τους εξέβαλαν. Αυτό το πανίσχυρο και θαυμαστό όνομα ο Κύριός μας
αφήνει εντολή να το χρησιμοποιούμε στην προσευχή. Υποσχέθηκε ότι τέτοια
προσευχή θα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. «Ο,τι αν αιτήσητε τον πατέρα», είπε
στους αγίους Αποστόλους, «εν τω ονόματί μου, τούτο ποιήσω, ίνα δοξασθή ο πατήρ
εν τω υιώ. Εάν τι αιτήσητε εν τω ονόματί μου, εγώ ποιήσω» (Ιωαν. 14,13). «
Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι όσα αν αιτήσετε τον πατέρα εν τω ονόματί μου, δώσει
υμίν. Έως άρτι ουκ ητήσατε ουδέν εν τω ονόματί μου αιτείτε και λήψεσθε, ίνα η
χαρά υμών η πεπληρωμένη» (Ιωαν. 16,23-24).