Παρερμηνείες της βασκανίας
Από τους χρόνους της αρχαιότητας η βασκανία
συνδέθηκε και μ’ αυτό που σήμερα αποκαλούμε «μάτιασμα». Σήμερα μάλιστα όταν
ακούμε τη λέξη βασκανία αμέσως εννοούμε μόνον το μάτιασμα και τίποτε άλλο.
Πρόκειται για μια παλιά πρόληψη και δεισιδαιμονία ότι ο κακός με το βλέμμα του
και μόνο μπορεί να βλάψει τον φθονούμενο. Αυτό φυσικά δεν είναι σωστό, και η
Εκκλησία μας δεν το παραδέχεται. Βεβαίως η Εκκλησία έχει ευχές που κάνουν λόγο
για «βάσκανον οφθαλμόν». Οι αναφορές αυτές εξηγούνται εύκολα, χρειάζεται όμως
μια προσοχή, για να μην υπάρξουν παρανοήσεις. Η φράση «βάσκανος οφθαλμός»
προέρχεται από την Αγία Γραφή και σημαίνει το φθονερό άνθρωπο, τον κακό, τον
ανελεήμονα, τον άσπλαχνο, ενώ το αντίθετο, «καλό μάτι», σημαίνει τον καλόν άνθρωπο,
τον εύσπλαχνο, τον ψυχοπόνο. Ας μη ξεχνάμε ότι στα αρχαία ελληνικά το μάτι
λέγεται και όψις, και ότι στην Αγία Γραφή «μάτι» και «όψις» και «οφθαλμός» και
«είδος» λέγεται και η εμφάνιση του ανθρώπου, το παρουσιαστικό του, και ο όλος
άνθρωπος. Κατ’ αρχάς εννοείται ότι, ο φθονερός άνθρωπος όταν δει το θύμα του
και το φθονήσει, αυτό είναι η ρίζα του κακού που μπορεί να ακολουθήσει.
Επομένως αυτή η φθονερή ματιά, είναι από όλους ανεπιθύμητη. Στην συνέχεια η
φράση «βάσκανος οφθαλμός» επεκτάθηκε στους ανθρώπους που σαν υποχείρια του
σατανά ασχολούνται με μαγείες, μαντείες, ξόρκια και όλα τα σχετικά. Έτσι λοιπόν
ξεκαθαρίζονται τα πράγματα πως η Εκκλησία μας από τη μια δεν παραδέχεται το
μάτιασμα και από την άλλη αναφέρεται στις ευχές της εναντίον της βασκανίας. Δεν
πρόκειται για αντίφαση, αλλά για διαχωρισμό δυό διαφορετικών πραγμάτων. Σε
αντίφαση και σύγχυση βρίσκονται όσοι λεγόμενοι Χριστιανοί από τη μια κάνουν το
σταυρό τους και από την άλλη τρέχουν σε ξόρκια και μάγια. Βασκανία εννοεί η
Εκκλησία τον φθόνο και το κακό που κάνουν κάποιοι κινούμενοι από φθόνο· το κακό
αυτό μπορεί να είναι μία βλαπτική πράξη η μία συκοφαντία η μία κατάρα η μία
δαιμονική ενέργεια η επίδραση. Η Εκκλησία δεν δέχεται ότι η απλή ματιά ενός
ανθρώπου μπορεί από απόσταση να προκαλέσει με μαγικό τρόπο κακό σε κάποιον
άλλο. Είναι απαράδεκτες για ανθρώπους της Εκκλησίας οι προλήψεις και
δεισιδαιμονίες ότι κάποιος είναι βάσκανος, μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκε την
τάδε μέρα η επειδή έχει στο πρόσωπο του κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, η ότι
κάποιος είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στη βασκανία (ότι δηλαδή «ματιάζεται»
εύκολα), η ότι μπορεί να αισθανθεί άσχημα και αδιάθετος, επειδή τάχα κάποιος
τον «μάτιασε», και άλλες τέτοιες αηδίες
Δεν θα κάνουμε επομένως καμιά αναφορά στο
λεγόμενο «ξεμάτιασμα», που γίνεται από λαϊκούς ανθρώπους (όπως επικλήσεις,
χειρονομίες, χάνδρες κλπ.), οι οποίοι εμπειρικώς τα μαθαίνουν από άλλους και
εμπειρικά τα εφαρμόζουν και κανείς δεν γνωρίζει το «πως» και το «γιατί», αφού
είναι σκοτεινή και άδηλη και ανεξερεύνητη η προέλευση αυτού του
«ξεματιάσματος». Και δεν έχει σχέση με τη διδασκαλία της Εκκλησίας και προφανώς
προέρχεται από λαϊκές και παλιές ειδωλολατρικές δοξασίες και πρακτικές
ακαθόριστες, γι’ αυτό και είναι απαράδεκτες ανάμεσα στους πιστούς και δεν
τιμούν τη σύγχρονη «προοδευτική» εποχή μας. Είναι εκδηλώσεις άγνοιας και
απιστίας και παγανισμού.
Η Εκκλησία θέλοντας να βοηθήσει τα μέλη της
συμπεριφέρεται με πολλή συγκατάβαση και περιέλαβε στις ευχές της τις σχετικές
με τη βασκανία λέξεις, αλλά τους έδωσε το σωστό νόημα. Δυστυχώς πολλές φορές
παρατηρείται η εσφαλμένη λαϊκή δοξασία να επικρατεί, να επιβάλλεται και
σιγά-σιγά να αλλοιώνει τη γνήσια ορθόδοξη διδασκαλία, σε σημείο άλλα να λέμε
και άλλα να καταλαβαίνουμε.
Η Εκκλησία τη βασκανία με την έννοια της εξ
αποστάσεως φθοροποιού μαγικής επιδράσεως μόνο με το βλέμμα (που μπορεί καμιά
φορά να συνοδεύεται και από κάποιο λόγον η ενδόμυχη σκέψη θαυμασμού η φθόνου)
τη θεωρεί, δεισιδαιμονία. Οι εκκλησιαστικοί συγγράφεις και οι πατέρες της
Εκκλησίας δεν αρνούνται την πραγματική βασκανία, δηλαδή τον φθόνο και τις
βλαπτικές ενέργειες που εκπορεύονται από αυτόν. Ειδικά μάλιστα τις περιπτώσεις
βασκανίας που δεν έχουν εμφανή τη προέλευσή τους τις αποδίδουν στην επήρεια του
πονηρού. Γενικά θεωρούν τη βασκανία ως έργο του διαβόλου και πράξη φθόνου. Ο
Μέγας Βασίλειος έγραψε και λόγο «περί φθόνου και βασκανίας». Η Εκκλησία
συνέθεσε και ειδική ευχή κατά της βασκανίας, με την έννοια του φθόνου.
Με όσα αναφέραμε και εξηγήσαμε μέχρι εδώ
ξεκαθαρίζεται το θέμα της βασκανίας από ορθόδοξη άποψη. Επίσης εξηγούνται και
εκφράσεις όπως «η βασκανία σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποβεί
θανατηφόρος», δεν εννοείται ότι κάποιος μπορεί με το βλέμμα του να σκοτώσει
έναν άλλο (αυτό είναι ανόητη, μαγική, ειδωλολατρική και αντιχριστιανική
αντίληψη), διότι τότε θα είχαν φονευθεί οι μισοί άνθρωποι της γης χωρίς
πολέμους και εγκλήματα και φονικά όπλα, αλλά εννοείται ότι αυτός που φθονεί και
μισεί τον συνάνθρωπό του σε μερικές περιπτώσεις είναι δυνατόν να τον εξοντώσει
και σωματικά. Σχεδόν πάντοτε ο φθονερός προσπαθεί να εξοντώσει το θύμα του
ηθικά-ψυχικά, γι’ αυτό ο κατ’ εξοχήν βάσκανος και φθονερός διάβολος ονομάζεται
και ανθρωποκτόνος και μισάνθρωπος. (ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)