Ο Αγ. Γρηγόριος ο Νύσσης γεννήθηκε στην
Νεακασάρεια του Πόντου το 331 μ.Χ. Οι γονείς του ήταν αριστοκρατικού γένους.
Ήταν ξακουστοί σε όλη την περιοχή της Καπαδοκίας, για τα πλούτη τους την
ευσέβειά τους και την μόρφωσή τους.
Ο Γρηγόριος ήταν αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου
και της Αγίας Μακρίνας. Διδάσκαλος του Αγίου Γρηγορίου και Καθηγητής ήταν ο
αδελφός του ο Μέγας Βασίλειος. Από πολύ μικρός ο Γρηγόριος έδειξε μεγάλο ζήλο
στα γράμματα.
Αγαπούσε πάρα – πολύ την Αγία Γραφή, αλλά η
ψυχή του διψούσε παράλληλα να γνωρίσει και την κοσμική σοφία. Ήθελε να την
χρησιμοποιήσει για το καλό της χριστιανικής Πίστεως. Επειδή ήταν προορισμένος
να γίνει κληρικός, σύντομα έγινε αναγνώστης των ιερών και πολυτίμων βιβλίων.
Σταμάτησε για λίγο το έργο του αναγνώστου και ασχολήθηκε με την ρητορική. Η
ρητορική τότε αντιστοιχούσε με το σημερινό επάγγελμα του δικηγόρου. Πολύ
γρήγορα όμως άφησε την ρητορική και δόθηκε εξ ολοκλήρου στην Εκκλησία. Σε τούτο
τον συμβούλεψε και ο φίλος του ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός.
Εκτός από τον αδελφό του Βασίλειου, είχε
διδάσκαλο και τον ξακουστό Λιβάνιο. Σπούδασε επίσης σε διάφορες Φιλοσοφικές
Σχολές της Χώρας του. Ασχολήθηκε με τους αρχαίους Έλληνες: με τον Πλάτωνα και
τον Αριστοτέλη, τον Ιουδαίο Φίλωνα, και Αλεξανδρινούς θεολόγους. Πάνω απ’ όλα
όμως αγάπησε την Αγία Γραφή, στην οποία εντρυφούσε καθημερινώς.
Ο Γρηγόριος ο Νύσσης νυμφεύθηκε με κάποια
γυναικά αρκετά πνευματική, την Θεοσέβεια. Είχε σαν εντρύφημα τις χριστιανικές
αλήθειες. Πέθανε όμως πολύ νωρίς και ο Γρηγόριος έμεινε εν χηρεία.
Παρ όλα αυτά όμως ο Γρηγόριος αγαπούσε την
παρθενία περισσότερο από τον γάμο. Έγραψε ολόκληρο σύγγραμμα “Περί Παρθενίας”.
Ούτε όμως ο γάμος, ούτε και η ρητορική τέχνη
εμπόδισαν τον Γρηγόριο από το να ασχολείται με την φιλοσοφία και την ασκητική
ζωή, που τόσο αγαπούσε. Γι αυτό συχνά πυκνά ερχόταν στο ησυχαστήριο, που είχε
κτίσει ο αδελφός του Μ. Βασίλειος στον Πόντο κοντά στον Ίρι ποταμό.
Την ήσυχη ζωή του ήρθε να την διακόψει η
πρόσκληση, την οποίαν του έκανε ο αδελφός του Βασίλειος να δεχτεί να γίνει
Επίσκοπός της μικρής πόλεως Νύσσης, που βρίσκεται μεταξύ Καισαρείας και
Αγκύρας. Χειροτονήθηκε επίσκοπός το 372.
Μία σύνοδος από Αρειανούς Επισκόπους τον
κατεβάζει από τον θρόνο του το 376 και εξορίσθηκε από τους Αρειανούς, αλλά μετά
τον θάνατο του αρειανού αυτοκράτορα Ουάλη, το 378, και την ανάληψη της εξουσίας
από τον Ορθόδοξο αυτοκράτορα Γρατιανό, επέστρεψε και πάλι στην Επισκοπή του.
Την χαρά του όμως αυτή διαδέχθηκε η θλίψη για την κοίμηση του αδελφού του
Μεγάλου Βασιλείου. Αφορμή για τον διωγμό του αυτόν υπήρξε ο σφοδρός αγώνας, τον
οποίον έκαμε εναντίον των αιρετικών Αρειανών. Παρέστη εις την εν Αντιοχεία
τοπική Σύνοδο. Αυτή κατόπιν τον έστειλε να επισκεφθεί τας Εκκλησίας της Αραβίας
και Παλαιστίνης, οι οποίες σπαράσσονταν υπό του Αρειανισμού. Έγινε ο προστάτης
της Εκκλησίας του Χριστού.
Εννιά μήνες μετά τον θάνατον του Βασιλείου, το
Φθινόπωρο του 379, λαμβάνει μέρος στη Σύνοδο της Αντιοχείας και ασχολείται με
την αναίρεση της πλάνης του αιρετικού Απολιναρίου.
Όταν τελείωσε η Σύνοδος εκείνη ύστερα από
θαυμαστή θεία παρακίνηση επισκέφθηκε την αδελφή του Μοναχή Μακρίνα η οποία
βρισκόταν κοντά στην κοίμησή της. Ο Αγ. Γρηγόριος περιγράφει τις υψηλές
συνομιλίες που είχε με την μελλοθάνατη αδελφή του όπως και την Αγία κοίμησή
της, καθώς και την ταφή της.
Όταν έγινε η Β
Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη το 381 κατά των Πνευματομάχων,
έλαβε και αυτός μέρος. Υπήρξε ο υπέρμαχος των Ορθοδόξων και ο σφοδρός Αντίπαλός
της αιρέσεως των Πνευματαμάχων. Τους κατατρόπωσε με αγιογραφικές αποδείξεις και
με την δύναμιν του λόγου του.
Ο Άγιος Γρηγόριος εκοιμήθη κατά το έτος 396
μ.Χ. σε ηλικία 65 ετών. Η Άγια Έβδομη Οικουμενική σύνοδος τον ονομάζει Πατέρα
Πατέρων.
