Δύο φορές τον χρόνο εορτάζει πανηγυρικά η
Εκκλησία μας τον Τίμιον Σταυρόν. Μία για τήν ανεύρεσή του την 6ην Μαρτίου
του 326 μ.Χ. και μία κατά την Ύψωσή του την 14ην Σεπτεμβρίου, στα εγκαίνια του
Ναού της Αναστάσεως, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Το «Συναξάρι» της ημέρας αυτής αναφέρει: «Τη
αυτή ημερα μνήμη του Αγίου Ιερομάρτυρος Κυριακού του φανερώσαντος τον Τίμιον
Σταυρόν, επί της Βασιλείας Κωνσταντίνου του Μεγάλου και Ελένης της αυτού
μητρός». Και για την μητέρα του Άννα, που γιορτάζει την ίδια μέρα:
«Τη αυτή ημέρα, η μήτηρ του Αγίου Κυριακού
Άννα, λαμπάσι φλεχθείσα και ξεσθείσα ετελειώθη».
Η ανεύρεση και ύψωση του Τιμίου Σταυρού, που
είναι η σημαία της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, έγινε με τρόπον θαυμαστόν
και υπερθαύμαστον από την Αγίαν Ελένην την Ισαπόστολον, που είχε μεταβή για
προσκύνηση στους Αγίους Τόπους και με την ρητήν εντολήν του γιου της
αυτοκράτορα Κωνσταντίνου να βρη τον Τίμιον Σταυρόν, τον οποίον είχαν εξαφανίσει
οι αντίχριστοι Εβραίοι και οι ειδωλολάτρες.
Είχαν ρίξει και τους τρεις σταυρούς σε έναν
βαθύ λάκκον και τον σκέπασαν με χώματα και πέτρες και πολλά σκουπίδια. Εκεί
έμεινε ο Τίμιος Σταυρός για περισσότερα από τριακόσια χρόνια.
Όταν η Αγία Ελένη με τους συνοδούς της άρχισε
τις έρευνες, μία νεαρή Εβραιοπούλα οδήγησε την Βασιλομήτορα στον Ιούδα, που
έμενε στα Ιεροσόλυμα, διότι εκείνος εγνώριζε από τους παλαιοτέρους την
τοποθεσία, όπου είχαν ρίξει τους τρεις σταυρούς. Εκεί μάλιστα φύτρωνε κάθε
χρόνον μόνο του και το ευωδιαστό «βασιλικό χόρτο», αυτό, που λέγεται και σήμερα
βασιλικός.
Πήγε, λοιπόν, η Αγ. Ελένη στην τοποθεσία αυτή
και πριν δώση εντολή να αρχίσουν οι ανασκαφές, γονάτισε και προσευχήθηκε θερμά
στον Χριστόν. Μόλις όμως σηκώθηκε στα πόδια της και πριν να πει μία λέξη, έγινε
μέγας σεισμός, μόνον στο σημείον αυτό, και το έδαφος σχίστηκε σε μεγάλο βάθος.
Τότε άρχισαν αμέσως οι ανασκαφές και σε λίγη
ώρα βρέθηκαν και οι τρεις σταυροί, προς γενικήν κατάπληξιν όλων των
παρισταμένων.
Όλοι έκλαιγαν από χαρά και άλλοι δόξαζαν τον
Θεόν και προσεύχονταν. Η στιγμή ήταν μοναδική και πανίερη. Καθάρισαν τους τρεις
σταυρούς από τα χώματα, μολονότι, βρέθηκαν σε ένα κοίλωμα της γης και ήταν καλά
προστατευμένοι. Δεν ήξεραν όμως ποιός από τους τρεις ήταν ο Σταυρός επάνω στον
όποιον σταυρώθηκε ο Χριστός. Εκεί κοντά βρισκόταν σε μία καλύβα μία
ετοιμοθάνατη γυναίκα, που έπασχε από χρόνια ασθένεια. Η Αγ. Ελένη σκέφθηκε
αμέσως ότι ο πραγματικός Τίμιος Σταυρός θα θεράπευε αμέσως την γυναίκα, εάν της
έβαζαν πάνω της τον Σταυρόν του Κυρίου. Έτσι έβαλαν διαδοχικά τους δύο πρώτους
σταυρούς, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Μόλις όμως έβαλαν στο σώμα της τον
τρίτον Σταυρόν, η ετοιμοθάνατη γυναίκα έγινε αμέσως καλά και σηκώθηκε στα πόδια
της.
Έτσι αποδείχτηκε ότι αυτός ήταν ο πραγματικός
Τίμιος Σταυρός. Και όπως γράφει και ο Ευθύμιος Ζυγαβηνός στον Σταυρόν του
Κυρίου υπήρχε και η μικρή σανίδα με την επιγραφή «Ι.Ν.Β.Ι.» (Ιησούς Ναζωραίος
Βασιλεύς Ιουδαίων), που είχε βάλει ο Πόντιος Πιλάτος.
Αμέσως μετά την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού η
Αγ. Ελένη, έχτισε (στον Γολγοθά τον Ναόν της Αναστάσεως και στην συνέχεια τον
Ναόν της Γεννήσεως στο Σπήλαιον της Βηθλεέμ και τον Ναόν του Όρους των Ελαίων.
Και όταν ο Πατριάρχης Μακάριος έστησε τον Τίμιον Σταυρόν στον ναόν του
Πατριαρχείου για προσκύνηση από τον πιστόν λαόν, ήταν η 14η Σεπτεμβρίου του 326
και γι' αυτό καθιερώθηκε από τότε να εορτάζεται το γεγονός της Υψώσεως του
Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού από την Εκκλησίαν την ημέραν αυτήν.
Την ίδιαν ημέρα εορτάζεται και η δεύτερη Ύψωση
του Τιμίου Σταυρού, που έγινε από τον αυτοκράτορα Ηράκλειον (628 μ.Χ.), όταν
ενίκησε τους Πέρσες, οι οποίοι είχαν κλέψει τον Τίμιον Σταυρόν από τα
Ιεροσόλυμα. Σήμερα το μεγαλύτερον τεμάχιον του Τιμίου Σταυρού διασώζεται στον
Άγιον Όρος, στην Ι. Μονή Ξηροποτάμου.
Η ανεύρεση και η ύψωση του Τιμίου Σταυρού είναι
ασφαλώς μέγα γεγονός της παγκοσμίας ιστορίας, διότι αφορά στο σύνολον της
ανθρωπότητας, ανεξαρτήτως αν δεν έχουν ακόμα αποδεχθή την Χριστιανική Πίστη και
δεν γνωρίζουν όλοι την αλλαγή πορείας της ιστορίας.
Κλείνοντας τις λίγες αυτές γραμμές για τον εορτασμόν
του Τιμίου Σταυρού, θα θέλαμε να αναφέρουμε τον σχετικόν λόγον ενός μακαριστού
Γέροντος, που έλεγε:
— «Η ύψωση του Τιμίου Σταυρού, παιδιά μου, δεν
γίνεται μόνον κατά την εορτήν της 14ης Σεπτεμβρίου, αλλά κάθε φορά, που
μετανοεί μία ψυχή και πηγαίνει κοντά στον Χριστόν. Μας το είπε ο ίδιος ο
Θεάνθρωπος: «Λέγω δε υμίν, ότι ούτω χαρά έσται εν τω ουρανώ επί ενί αμαρτωλώ
μετανοούντι» (Λουκ. ΙΕ' 7). Γιατί η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού φανερώνει τον
θρίαμβον της θυσιαστικής αγάπης και αυτός ο θρίαμβος αποτελεί μεγάλη χαρά στον
ουρανόν του Θεού και γίνεται κάθε φορά, που μετανοεί αληθινά ένας άνθρωπος. Γι'
αυτό ας μετανοούμε όλοι μας συνεχώς και αληθινά, για να κυρίαρχη πάντοτε η χαρά
και στην γη και στον ουρανόν. Αμήν».