... Στη φύση μας όλα είναι απλά, καθαρά, λιγοστά,
όχι πλήθος που κουράζει το μυαλό. Γι αὐτὸ
και τα αισθήματά μας είναι τα ίδια, απλά, όσο είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό
μας και δεν θέλουμε να κάνουμε τον Ευρωπαίο.
Αυτή, λοιπόν, η απλότητα που υπάρχει στη φύση
μας και στην ψυχή μας, είναι η πλούσια φτώχεια που είπαμε. Η απλότητα φαίνεται
για φτώχεια στο μάτι και στην ψυχή του ρηχού ανθρώπου. Και πλούτος νομίζεται το
πλήθος. Ο αρχαίος είπε το ρητό: «Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ ἐν τω ευ το πολύ».
Ερχόμαστε τώρα στην τέχνη. Η τέχνη μας είναι
κι αυτή σαν τη φύση μας, απλή απ ἔξω και
πλούσια από μέσα. Τα αρχαία χτίρια ξεκουράζουνε με την απλότητά τους. Οι
κολόνες, τα αετώματα, οι μετόπες, όλα είναι απλούστατα. Δυό τρεις κολόνες
στέκουνται απάνω σ ἕναν ψηλόν κάβο,
κ εἶναι τόσο αρμονικές με την τοποθεσία,
που θαρρεί κανένας πως και τα δυό, το φυσικό και το τεχνητό, τα έκανε το ίδιο
χέρι, το ίδιο αίσθημα!
Οι βυζαντινές εκκλησίες με τον τρούλο θαρρείς
πως είναι μικρά βουναλάκια απάνω στα μεγάλα. Τα μικρά ρημοκκλήσια με την καμαρωτή
σκεπή, με το ανεπιτήδευτο χτίσιμο, στέκουνται απάνω στις ράχες η στις πλαγιές,
μ ἕνα δυό δεντράκια για συντροφιά,
κ εἶναι τόσο ταιριαστά με τη γύρω
τοποθεσία, που τα χαίρεσαι, όπως χαίρεσαι έναν έμορφο βράχο, ένα νησάκι, έναν
κάβο.
Τα χωριάτικα σπίτια, τα παλιά, όχι αυτά που
χτίζουνε τώρα οι χωριάτες, πιθηκίζοντας την Αθήνα, κοίταξε πόσο σύμφωνα είναι
με τη φύση. Ενώ όσα κάνουνε τώρα κάποιοι ξιππασμένοι χωριάτες, τα μοντέρνα, με
το στερεότυπο κρύο σχέδιο, με τα στερεότυπα χρώματα, με τις ευρωπαϊκές σιδεριές
με τα «αρ-τιφισιέλ», κοίταξε κι ομολόγησε τι φωναχτή παραφωνία είναι μέσα στην
απλή και ταπεινή αρμονία που κάνουνε τ ἄλλα
τα σπίτια του χωρίου. Η τέχνη είναι σωστή κι αληθινή, όταν εκείνος που την
κάνει έχει και γερό ένστικτο, όπως οι απλοί άνθρωποι των χωριών, ενώ εκείνος
που κάνει ο,τι κάνει με ξερή γνώση, και κείνη δανεική και συμβατική, όπως η
αρχιτεκτονική, η ζωγραφική κ ἡ μουσική
που διδάσκονται σήμερα στις διάφορες σχολές, δεν έχει καθόλου αυτή την αίσθηση
που χρειάζεται για να είναι σε αρμονία αυτό που κάνει με τα γύρω του φυσικά
φαινόμενα. Για τούτο η παράδοση σ ἕναν τόπο
είναι ο μοναχός αληθινός δρόμος για τις τέχνες, και γενικά για κάθε έκφραση της
ζωής, τα δε άλλα είναι «ξύλα, πλίνθοι και κέραμοι, ατάκτως ερριμμένα», χωρίς
κανέναν δεσμό, ούτε μεταξύ τους, ούτε με τον τόπο, χωρίς καμμιά δικαίωση.
Κοιτάξετε πόσο πολύπλοκα και μπερδεμένα
κατα-φορτωμένα, με ανόητες σαβούρες είναι τα κτίρια της γοτθικής τέχνης, της
ιταλικής Αναγέννησης, και τ ἄλλα που
κάναμε στις λατινικές και στις αγγλοσαξονικές χώρες. Απελπισία! Μπιχλιμπίδια
και στριφογυρίσματα. Το ίδιο και στην Ανατολή, στην Ινδία και στην Κίνα:
Παγόδες σαν λαβύρινθοι, βραχνάς αληθινός!
