Ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, στον βίο του Αγίου
Γρηγορίου του Θαυματουργού, μας διηγείται το εξής διδακτικό γεγονός. Όταν ο
μεγάλος εκείνος Πατέρας του γ' αιώνος ήταν επίσκοπος Νεοκαισαρείας, έλαβε
κάποτε πρόσκληση από την Εκκλησία της πόλεως του Πόντου Κόμανα, που η
επισκοπική της έδρα ήταν κενή, να πάει εκεί, για να βοηθήσει με το κύρος του
και τη σοφία του στην εκλογή κατάλληλου ιεράρχη. Ο Γρηγόριος ανταποκρίθηκε με
προθυμία, φθάνοντας στα Κόμανα, διεπίστωσε ότι οι εκεί πιστοί είχαν δίκιο που
τον κάλεσαν. Γιατί, με την προσεκτική εξέταση που έκανε, είδε ότι κανείς από
τους επιφανείς χριστιανούς των Κομάνων, που τα ονόματα τους πήγαιναν κι
έρχονταν από στόμα σε στόμα σαν κατάλληλα για την πλήρωση της επισκοπικής
έδρας, δεν ήταν άξιος να την καταλάβει. Όλοι είχαν, άλλος λιγώτερα κι άλλος
περισσότερα, κάποια ελαττώματα, που σύμφωνα με τους κανόνες της Εκκλησίας δεν
τους επέτρεπαν την άνοδο στον θρόνο, την εγκατάστασή τους, σαν εκπροσώπων του
Κυρίου, όπως με την καίρια λιτότητά του χαρακτηρίζει την επισκοπική ιδιότητα
ένας αρχαϊκός διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος.
Τι έπρεπε λοιπόν να κάνει ο Γρηγόριος; Που θα
έβρισκε τον άνθρωπο που θα ταιρίαζε στην επισκοπική έδρα; Ήταν βέβαιος, ότι μία
ολόκληρη Εκκλησία, ανάμεσα στα μέλη της, διέθετε ένα τέτοιο άνθρωπο. Ήταν όμως
κάποιος που δεν άνηκε στη λαμπρή επιφάνεια αλλά στον άχροο σωρό. Ήταν ένας
θησαυρός κρυμμένος που θα έπρεπε ν' αναζητηθεί και να βρεθεί με τη βοήθεια του
Θεού, ίσως δε και με την ακουσία βοήθεια του Διαβόλου.
Και πράγματι, αυτό έγινε. Ο Άγιος Γρηγόριος,
αφού παραμέρισε τα εντυπωσιακά ονόματα, είπε στους πιστούς των Κομάνων:
— Ο επίσκοπος που θέλει ο Θεός για σας, δεν
βρίσκεται ανάμεσα σ' αυτούς τους αδελφούς σας. Βρίσκεται ανάμεσα στον αφανή
λαό. Πρέπει λοιπόν να ψάξουμε να τον ανακαλύψουμε.
Ο λόγος έκανε αίσθηση. Οπότε πετάγεται στη
μέση ένας από τους ακροατές του Αγίου, ασφαλώς άνθρωπος με ελαφρό το έρμα της
πίστεως μέσα του και λέει:
— Μήπως αυτός που ζητάτε είναι ο καρβουνιάρης
Αλέξανδρος;
Ήταν ένα μέλος της Εκκλησίας των Κομάνων, που
τελευταίο απ' όλα θα ερχόταν στον νου. Κι εκείνος που το ονομάτισε, το έκανε
για να ειρωνευθεί τον Άγιο Γρηγόριο, μη καταλαβαίνοντας ότι ο πιο καλός για
επίσκοπος μπορούσε να είναι ένας άσημος χριστιανός. Αλλά αυτός ο λόγος, που τον
είχε κινήσει το πονηρό πνεύμα, αποδείχθηκε ύστερα από λίγο στοιχείο της θείας
προνοίας.
Ο Άγιος Γρηγόριος έκανε ότι δεν πρόσεξε την
ειρωνεία εκείνου του λόγου. Απάντησε στο πείραγμα με πνευματοφόρο διάκριση,
φώναξε τον καταμαυρισμένο από την καρβουνόσκονη Αλέξανδρο και τον εξομολόγησε.
Κι είδε, με την εξαγόρευση, ότι ο λερωμένος υλικά εκείνος χριστιανός ήταν το
φωτεινό και κατακάθαρο πετράδι, που αποζητούσε για να στολίσει μ’ αυτό τον
θρόνο των Κομάνων.
Ο Αλέξανδρος, ανάμεσα στα άλλα, είπε στον Άγιο
Γρηγόριο, ότι δεν είχε διαλέξει το επάγγελμα του καρβουνιάρη για άλλο λόγο,
παρά γιατί έτσι θα γλίτωνε από τον κίνδυνο μιας μεγάλης αμαρτίας, που ο Κύριός
μας Ιησούς Χριστός τη στηλίτευσε στο πρόσωπο των Φαρισαίων: της
ανθρωπαρέσκειας. Ο Αλέξανδρος ήταν μια ψυχή καταυγασμένη από τη χάρη του Θεού,
ένα έμψυχο ταμείο της, ένας κρυφός Άγιος, ένα φως σκεπασμένο. Τον απεκάλυψε
λοιπόν στους πιστούς των Κομάνων ο Άγιος Γρηγόριος κι έστησε αυτό το φως «επί
την λυχνίαν» του επισκοπικού θρόνου.
Σαν έγινε αρχιποίμην ο Αλέξανδρος, έφτιαξε ένα
λόγο, άξεστο από την άποψη της ρητορικής, αλλά γεμάτον από πνευματικότητα και
τον διάβασε στους πιστούς, που επρόκειτο να είναι από εκεί και πέρα ο πατέρας
τους κι οδηγητής τους στις νομές της σωτηρίας. Και πάνω στις γραμμές αυτής της
εγκυκλίου πολιτεύθηκε, φανερώνοντας έξοχα ποιμαντικά χαρίσματα: αδαμάντινη
ορθοδοξία, αγάπη απεριόριστη κι ακοίμητη, σύνεση πολλή. Έστεψε δε τον βίο του
με το μαρτύριο κατά τους χρόνους του Δεκίου.
Ποιό είναι το μάθημα που παίρνουμε απ’ αυτό το
γεγονός των αρχαίων χρόνων της Εκκλησίας; Ότι το κύριο και μέγιστο των
προσόντων, που απαιτείται για την ιερωσύνη, είναι η αγιότης. Κι ότι το κύριο
και μέγιστο γνώρισμα της αγιότητος είναι η ταπεινοφροσύνη, η απωθητική κίνηση
της ψυχής μπροστά στην ανθρώπινη δόξα.
Ο καρβουνιάρης των Κομάνων είναι ένα υπέροχο
πρότυπο, που η ακτινοβολία του έχει ανεκτίμητη εποικοδομητικότητα. Ένα πρότυπο,
που ποικίλες εκδόσεις του βλέπουμε στους βίους των μεγάλων Πατέρων της
Εκκλησίας και γενικά όλων των αξίων κληρικών κάθε χριστιανικής γενεάς. Τι
βλέπουμε σε όλες αυτές τις περιπτώσεις; Την ταπεινοφροσύνη του Αλεξάνδρου, τη
φυγόκεντρο τάση μπροστά στο υψηλότατο και φρικτότατο αξίωμα της ιερωσύνης, που
προκαλεί δέος σε κάθε ταπεινή κι άρα αληθινά χριστιανική ψυχή. Ο Θεός τέτοιες
ψυχές θέλει για τις τάξεις των λειτουργών του, τις κάτω αγγελικές τάξεις, που
τις ζηλεύουν οι Άνω, όπως λέει ο ιερός Χρυσόστομος.
