Πρωτοπρ. Γεώργιος Μεταλληνός
Το περιεχόμενο του Κανόνος.
Ο κανόνας του Λασκάρεως είχε όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις, για να περάσει
από το χώρο της προσωπικής ποιήσεως στη λειτουργική ποίηση του εκκλησιαστικού
σώματος. ‘Η κατανυκτικότητά του, ο εξομολογητικός και θρηνητικός τόνος του, τα
ενδιαφέροντα κάθε ψυχή αιτήματά του, ο υμνητικός και ικετευτικός παλμός του,
γίνονται μέσα εκφραστικά σε κάθε ανθρώπινη καρδιά και προσευχή όλης της
Εκκλησίας.
Μια συνοπτική θεώρηση, της θεματικής του
Κανόνος μπορεί να συνοψισθεί στις ακόλουθες επισημάνσεις: Το θέμα του Ποιήματος,
το οποίο αποτελεί σύνοψη της ορθοδόξου ανθρωπολογίας, είναι ο προ του Θεού
ιστάμενος «ταλαίπωρος άνθρωπος» (Ρωμ. 7,24), γεμάτος τραύματα ψυχικά και
σωματικά, ανίκανος να βρει τη λύτρωση και την απαλλαγή εκ των δεινών. Γι’ αυτό
και καταφεύγει στη Χάρη του Θεού, που μόνη μπορεί να τον οδηγήσει τόσο στην
πρόσκαιρη (σωματική), όσο και στην αιώνια (ψυχική) σωτηρία.
Θλίψεις, ανάγκες, πειρασμοί παντοίοι συνθέτουν το ζοφερό σκοτάδι του
αγωνιζομένου στον κόσμο αυτό ανθρώπου κάθε εποχής και γεωγραφικού χώρου.
Καταστάσεις, που αγγίζουν συχνά τα οριακά τους σημεία και οδηγούν στην απόγνωση
και την απιστία.
‘Η πάλη του ανθρώπου με το Θεό όχι σπάνια, μέσα από όλο αυτό το καταθλιπτικό
βιοτικό βάρος, οδηγεί στην πνευματική αυτοκτονία, τη Θεομαχία. Γιατί είναι εύκολο,
όταν χαθούν oι προϋποθέσεις της εκκλησιαστικής θεολογήσεως και επικρατήσουν
κοσμικά - φεουδαρχικά κριτήρια, όπως τα φράγκικα, να θεωρηθεί ο Θεός όχι ως
Πατέρας (Λουκ. 15, 11 ε.ε) και Αγάπη (A Ιωάνν. 4, 8), αλλ’ ως εκδικητής και
τιμωρός της ανθρώπινης αμαρτίας. Κάθε άνθρωπος, σε στιγμές νηφαλιότητας και
αυτοενδοσκόπησης, αναγνωρίζει την αμαρτία του, τα τραγικά του ατοπήματα, την
ανομία και αποστασία του.
Και ο Θεόδωρος -και γι’ αυτό έγινε στόμα κάθε χριστιανικής καρδιάς- αναγνωρίζει
την αμαρτωλότητα και αναξιότητά του μπροστά στη Θεία καθαρότητα και μεγαλωσύνη.
Είναι «ο ταπεινός και άθλιος» (γ, 1), ο «πανάθλιος» (δ, 2), «ο άσωτος» (δ, 3),
που παλεύει μέσα σε μιαν αδυσώπητη τρικυμία «δεινών, συμφορών και βλάβης και
κινδύνων και πειρασμών» (ζ, 4). ‘Ως ορθόδοξος όμως πιστός, θρεμμένος μέσα στην
αγιοπατερική παράδοση των Προφητών - Αποστόλων και όλων των ‘Αγίων, ξέρει ότι η
ελπίδα του είναι πάντα στο Θεό, στη Χάρη και Αγάπη του. Μέσα στην ασίγαστη
αγωνία του, στην τραγική μοναξιά του, βλέπει σ’ Αυτόν φως και βοήθεια:
«Απορήσας εκ πάντων, οδυνηρώς κράζω σοι· πρόφθασον, θερμή προστασία, και σην
βοήθειαν δος μοι τω δούλω σου... τω την σην αντίληψιν επιζητούντι θερμώς...»
(γ, 1).
Δεν στρέφεται όμως απ’ ευθείας στον Θεό, ούτε
στον Θεάνθρωπο Χριστό, αλλά στην Παναγία. ‘Οποιαδήποτε προτεσταντική αίρεση
-κορύφωση της εκλογίκευσης της πίστεως στη φράγκικη Δύση- θα έσπευδε να
επαναλάβει τις γνωστές της κατηγορίες εναντίον της ορθόδοξης παραδόσεως για την
πίστη στην πρεσβεία της Θεοτόκου και των ‘Αγίων. Ο ποιητής μας, όμως, που
κινείται στο αυθεντικό εκκλησιαστικό κλίμα, ξέρει ότι «πολλά ισχύει δέησις
Μητρός» και των φίλων του Χριστού, των ‘Αγίων. Οι Θεούμενοι - Άγιοι είναι oι
Φίλοι του Θεού που έχουν σ’ Αυτόν «παρρησίαν» και μπορούν να «ερίζουν» ακόμη
μαζί Του για τη σωτηρία μας. Γι’ αυτό και έχει το θάρρος να ομολογήσει:
«Και που λοιπόν άλλην ευρήσω αντίληψιν; που
προσφύγω; που δε και σωθήσομαι; τίνα θερμήν έξω βοηθόν;... Εις σε μόνην ελπίζω,
και θαρρώ και καυχώμαι και προστρέχω τη σκέπη σου· σώσόν με» (δ, 1· πρβλ. θ. 1).
Μέσα στην επίγνωση της αναξιότητάς του ο πιστός Βασιλεύς - Μοναχός Θεόδωρος
καταφεύγει στην πρεσβεία της Θεοτόκου προς τον Υιόν και Θεόν της (α, 4). Γιατί
ξέρει, ότι η Παναγία συνδέεται με μια ειδική σχέση με τον Χριστό, τον Θεό και
Σωτήρα του κόσμου, τη σχέση της μητρότητος. Γι’ αυτό την ομολογεί ως «αληθή
Θεοτόκον» (γ, 4), «Μητροπάρθενον», “Θεόνυμφον” (ε, 1) και “Θεονύμφευτον” (α,
1), καταφάσκοντας έτσι το σχετικό δόγμα της Γ
καί Δ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. ‘Υπό
την ιδιότητά της αυτή η Παναγία όχι μόνο «σώζει», όπως είδαμε παραπάνω, αλλά
και χαρίζει ζωή, γι’ αυτό και ονομάζεται «φυσίζωος» (γ, 4). ‘Ως Μητέρα του Θεού
η Παναγία μετέχει του θείου ακτίστου φωτός και μεταδίδει το φως της χάριτος:
«'Αλλ’ η φως τετοκυία, το θείον και προαιώνιον, λάμψον μοι το φως το χαρμόσυνον»
(α, 1 πρβλ. ζ, 1).
Αξία:
‘Ο Κανόνας διατρανώνει τη ζωή μέσα στο Σώμα του Χριστού, την κοινωνία των
πιστών με το Χριστό -την Κεφαλή- και όλους τους ‘Αγίους, με πρώτη την Παναγία.
Αυτός ο εκκλησιαστικός και συνάμα εκκλησιολογικός του χαρακτήρας, τον καταξίωσε
σε ύμνο και προσευχή των ορθοδόξων. Το ποίημα του Θεοδώρου Λασκάρεως διασώζει
την ορθόδοξη διδασκαλία για την Παναγία και τη σχέση της με τον Χριστό και το
σώμα του, τον Λαό Του. Ήδη από τα παραπάνω έχει φανεί ο δογματικός του πλούτος,
ειδικά ως προς το πρόσωπο της Θεοτόκου. Στα προηγούμενα δογματικά επίθετα -
χαρακτηρισμούς της Παναγίας πρέπει να προστεθούν και τα ακόλουθα: Πανάχραντος
(α, 2), Δέσποινα (πολλ.), Κόρη (α, 4· γ, 2) -που ισοδυναμεί με το Παρθένος (δ,
3) και Μητροπάρθενος (ε, 1), Πάναγνος (δ, 2), ‘Αγνή (η, 2), άσπιλος (δ, 3)
«Δεσπότου Θεού Μήτηρ» (8, 4), όλα φορτισμένα δογματικά - θεολογικά, που
συνιστούν την παραδοσιακή γλώσσα της Εκκλησίας για την Παναγία. Δογματικό
χαρακτήρα και αγιογραφικό υπόβαθρο έχουν και οι χαρακτηρισμοί του τροπαρίου η,
4: “Χαίρε θρόνε πυρίμορφε Κυρίου, χαίρε θεία και μανναδόχε στάμνε· χαίρε χρυσή
λυχνία, λαμπάς άσβεστος...”, αναφερόμενοι στην ιδιότητα της Παναγίας ως
Θεοτόκου.
Γενικά και από πλευράς ποιητικής ο Κανόνας είναι ένα από τα επιτυχημένα
δείγματα της βυζαντινής υμνογραφίας, που και η μορφή του μαρτυρεί όλα τα
προσόντα και τον βαρύ φιλολογικό οπλισμό του μακαριστού αυτοκράτορος της
Νικαίας Θεοδώρου.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου